- سه‌رۆقادر
توێژینه‌وه له‌سه‌ر هه‌ر به‌شێکی سروشت و گێتی، ئه‌وکاته بایه‌خی ده‌بێ که له خزمه‌ت خۆشی و گوزه‌ران و به‌رژه‌وه‌ندی مرۆڤدا بێت. جا بۆیه به گرنگی ده‌زانم هه‌ڵوه‌سته‌یه‌ک له‌سه‌ر هه‌رسێک چه‌مکه‌که بکه‌م. خۆشی چی ده‌گه‌یه‌نێ؟ گوزه‌ران چییه؟ به‌رژه‌وه‌ندییه‌کان کامانه‌ن؟
له روانگای جیاوازه‌وه پێناسه‌ی لێکدی جیاش بۆ ئه‌م چه‌مکانه کراون، بۆیه هونه‌ر نیه خێرا پێناسه‌کان بڵێینه‌وه پێش ئه‌وه‌ی له روانگایه‌کی زانستی و واقعیانه‌ی پشتئه‌ستوور به به‌ڵگه‌ی مێژوویی، ئاوڕێک له خودی مرۆڤ بده‌ینه‌وه. مرۆڤ چییه، مرۆڤی کامڵ له هه‌ر قۆناغێکدا کێ بووه، ئێستا چۆنه؟
کۆنترین و فراونترین و ئاسان فامترین پێناسه بۆ مرۆڤ ئه‌و روانگا ئاوێته‌یه‌یه که ئه‌فسانه و دین تیایدا یه‌کیانگرتۆته‌وه‌و له ئه‌نجامدا بووه‌ته روانگای دینی سه‌باره‌ت به هاتن و چۆنیه‌تی و چاره‌نووسی ئه‌و بونه‌وه‌ره‌ی پێیده‌گوترێ ئاده‌میزاد. به‌و گوێره‌ی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست سه‌رزه‌مینی سه‌رهه‌ڵدانی زۆربه‌ی دینه‌کان و به‌تایبه‌تی هه‌رسێک دینه ئاسمانییه‌که‌یه،خاوه‌نی کامڵترین و فراوانترین روانگای دینی هاوبه‌شه له‌سه‌ر ئه‌م پرسه. گه‌وهه‌ری باوه‌ڕی هه‌رسێک دینی ئاسمانی(یه‌هودیی،
مه‌سیحی، ئیسلام) له‌وه‌دا ده‌رده‌که‌وێ که سه‌رچاوه‌ی به‌شه‌ر له ئاده‌م و حه‌وا را دێت، چیڕۆکی ئه‌و په‌یدابوونه‌ش له ته‌وڕاتدا هه‌یه و ئینجیل په‌سندی کردۆته‌وه و قوڕئانیش بۆ جاری سێیه‌م به هه‌ندێک ده‌سکارییه‌وه هه‌مان روانگای وه‌رگرتۆته‌وه. ئه‌م روانگایه له پیش ته‌وڕاته‌وه تا ده‌گاته قوڕئان به روانگای ئه‌فسانه‌یی ته‌مومژاویی ئاوێته‌یه به تایبه‌تی ئه‌گه‌ر له ته‌وڕاته‌وه ده‌ست به وردبوونه‌وه بکه‌ین.
له روانگای دینیدا بنیاده‌م دروستکراوی خواستێکی خوداییه و هۆکاره‌که‌شی بۆ ئیراده‌ی خالیقی گێتی ده‌گه‌ڕیته‌وه که له نیهایه‌تدا خودا خۆی له بنیاده‌مدا نیشان ده‌دا و لێی ده‌خوازێت سیفه‌ته‌کانی ئه‌و له دنیای کاتی و فانیدا دووباره بکاته‌وه. له هه‌رسێک دیندا بنیاده‌م به وێنه‌ی خوا و شه‌ریفترینی مه‌خلوقات و خه‌لیفه‌ی خوا له‌سه‌ر زه‌وی ناو براوه. ئه‌م شه‌ریفترینی مه‌خلوقاته پابه‌نده به رێنوێنی و فه‌رمانه ئاسمانیه‌کان و ئیراده‌یه‌کی ئه‌وتۆی بۆ نامێنێته‌وه که پشتی پێ ببه‌ستێ.
روانگای دووه‌م بۆ جه‌وهه‌ری بنیاده‌م، له‌گه‌ڵ قۆناغی زانستی هاته‌کایه‌وه‌و به‌رهه‌می ئه‌مه. ئه‌م روانگایه پشت به لێکۆڵینه‌وه‌ی زانستی ده‌به‌ستێ و له‌سه‌ر زه‌مینه‌ی واقیع کار ده‌کات و به‌ڵگه‌ی مێژوویی کۆده‌کاته‌وه. شێوازی
لێکۆڵینه‌وه‌ی زانستی کار له دوو بواری مرۆڤناسیدا( ئه‌نترۆپۆلۆژیا) ده‌کات که یه‌کێکیان سروشتییه و دووه‌میان ئه‌نترۆپۆلۆژیای که‌لتوورییه.
ئه‌نترۆپۆلۆژیای سروشتی لێکۆڵنه‌وه له‌سه‌ر چۆنیه‌تی په‌یدابوونی بوونه‌وه‌ره زیندووه‌کان ده‌کات به هه‌ردوو جۆری رووه‌کی و گیاندارک ئینجا له به‌شی گیانداراندا تیشک ده‌خاته سه‌ر چۆنیه‌تی په‌یدابوونی گیانداره گوانداره‌کان و له‌وانیش تاقمی مه‌یموونه‌کان ده‌خوێنێته‌وه‌و نیشانده‌دات که چۆن نه‌ژادی به‌شه‌ر له لقێكی ئه‌وانه‌وه پێگه‌یشتووه و گه‌شه‌ی سه‌ندووه.
شیكردنه‌وه‌یه‌ك له‌لایه‌ن: پرۆفیسۆر" ریچاردۆكینز" (ژێرنوسی كوردی)
ئه‌نترۆپۆلۆژیا له‌م به‌شه‌یدا به لێکۆڵینه‌وه‌ی زانستی و به به‌ڵگه‌ی پاشماوه‌کانی جه‌سته‌یی و مێژوویی، بۆچوونه‌کانی خۆی ساغ ده‌کاته‌وه. لێره‌دا هیچ بوارێک بۆ ته‌مومژی ئه‌فسانه و فه‌رمانی دینی نه‌ماوه‌ته‌وه و ده‌ریخستووه به‌شه‌ر خولقاوی ناو ئه‌م سروشته‌یه که پێیده‌گوترێ گۆی زه‌وی و بست به بستیشی پشکندراوه.
لقه دووه‌مه‌که‌ی ئه‌نترۆپۆلۆژیا که له که‌لتوور و په‌یدابوونی هۆش و زمان و عه‌قڵ ده‌کۆڵێته‌وه( مرۆڤناسیی که‌لتووریی)،کاروانی ئه‌و لقه گه‌شه‌سه‌ندووه پێگه‌یشتووه‌ی نه‌ژادی مه‌یموونه‌کان لێده‌کۆڵێته‌وه که چۆن دوای قۆناغی خۆگونجاندنی بایۆلۆجی و ئه‌و گۆڕانکارییانه‌ی به‌سه‌ر جه‌سته‌یاندا هات، ئه‌وانه به‌شێوه‌ی زۆر سه‌ره‌تایی توانایی به‌کارهێنانی ئیشاره و ئاماژه‌یان په‌یدا کرد و له‌وه‌شدا دواجار ده‌نگه‌کانیشیان ئاوێته‌ی ئاماژه‌کانیان کرد و به‌م چه‌شنه زمان به شێوه‌ی زۆر
سه‌ره‌تایی بووه به‌شێک له پێکهاته‌ی ئه‌و لقه‌ی گیانله‌به‌رانه که له‌وێ به‌ولاوه به بنیاده‌م ناوده‌برێن. توانایی کۆکردنه‌وه‌و له‌به‌رکردنی مانای ئیشاره‌کان و قودرتی گواستنه‌وه‌یان له یه‌کێکه‌وه بۆ ئه‌ویتر،ده‌ره‌نجام هه‌ڵێنجان و سه‌ره‌نجام بیرکردنه‌وه و پڕۆسه‌ی توانایی عه‌قڵیی له مێژووی به‌شه‌ردا دهستیپێکرد. هه‌ڵبه‌ت ئه‌ویش زۆر به سه‌ره‌تایی و له نه‌بوونی ته‌جره‌به‌یه‌کی موتڵه‌قدا به‌ره‌وپێشه‌وه هه‌نگاوی هاویشت: ئا له‌وێوه ترس و خه‌یاڵ و ئه‌فسانه و سیحر
ده‌ستیپێکردووه و به‌ردی بناغه‌ی باوه‌ڕه‌کانی به‌شه‌ر داندراون.ده‌کرێ له‌وێ به‌ره‌وپاش به تاریکستانی موتڵه‌قی مێژوو بزانین چونکه قۆناغێکی دوورودرێژ بوو تا بنیاده‌م له رووی جه‌سته‌یی و هوشیارییه‌وه له ره‌وه ئاژه‌ڵه‌کان جیابۆوه و تایبه‌تمه‌ندییه تازه‌کانی خۆی وه‌رگرت. له‌وێوه که‌وته‌خۆ بۆ پاراستنی خۆی و دابینکردنی خۆراک و گه‌ڕان به‌دوای سه‌رزه‌مینی شیاو که هه‌ردوو مه‌تڵه‌به‌که‌ی پێشووی تێدا ده‌سته‌به‌ر بکرێ.
هه‌ر له کۆتاییه‌کانی قۆناغی تاریکستاندا ورده ورده هۆشی مرۆڤ دۆڵه‌مه‌ندتر بوو و ده‌ستیکرد به چاوکردنه‌وه به‌سه‌ر جیهان و هه‌وڵدان بۆ ناسینی. له پێشه‌کی ئه‌و ناسینه‌دا به‌دوای وه‌ڵامی پرسیاری بوونی خۆی که‌وت: ئه‌من کێم؟ له‌کوێوه هاتووم؟ هه‌موو ئه‌و وه‌ڵامانه‌ی له ده‌ره‌وه‌ی جوغزی زانست و مه‌نتقی هاوچه‌رخدان،بۆ ئه‌وکات ده‌گه‌ڕێنه‌وه. بۆ قورتار بوون له ترس ده‌ستی به په‌رستنی ئه‌و دیاردانه کرد که ئازاریان پێده‌گه‌یاند و سه‌رچاوه‌کانیان نه‌ده‌زانین، بۆ پاساودانیان، قسه و باس و باوه‌ڕه‌کانی که‌سانی هۆش تیژ و به ته‌جره‌به بوونه باوه‌ڕی کوێرانه و پڕۆسه‌ی کاری سیحر ده‌ستیپیکرد. له زه‌مانێکی دره‌نگتردا ته‌جره‌به‌ی تازه‌ی بنیاده‌م،ئاوات و ئاره‌زووه به‌دینه‌هاتووه‌کانی بوونه سه‌رچاوه‌ی هۆنینه‌وه‌ی ئه‌فسانه جیاوازه‌کان. ئه‌فسانه‌کان له سیحر کاریگه‌رتر بوون و شوێنێکی پته‌وتریان له بینای تازه هه‌ڵچنراوی باوه‌ڕه‌کانی به‌شه‌ردا گرت. پاشماوه‌ی ئه‌فسانه‌کان هه‌ندێکی که‌وته ناو باوه‌ڕه دینیه‌کان و به‌شێکی دیکه‌شی به ناو فۆڵکلۆر و زانیاری سنگاوسنگ له‌پشتێکه‌وه بۆ ئه‌وی دوایی ده‌هات.
چه‌ندی به‌شه‌ر زیاتر زه‌مانی ده‌بڕی هه‌نده‌ش ته‌جره‌به‌کانی زیاتر ده‌بوون و پرسیاره‌کانی زۆرتر و قووڵتر ده‌بوون، بۆیه کار و باوه‌ڕه سیحرییه‌کان و هۆنینه‌وه‌ی ئه‌فسانه‌کان به‌ری وه‌ڵامه‌کانی نه‌ده‌گرت. ئه‌مه زه‌مینه‌ی هاتنی قۆناغێکی نوێتری ره‌خساند. په‌رستن و مانادان به ره‌مزه گیایی و ئاژه‌ڵی و وه‌همییه‌کان، سه‌ره‌تای قۆناغی زانیاری دینی ره‌خساند و په‌یامبه‌ره‌کان له هه‌ره ساکارییانه‌وه تا هه‌ره ئاڵۆز و قوڵئه‌ندیشیان، پاشه‌کشه‌یان به سحرباز و کاهینه‌کان کرد و شوێنی ئه‌وانیان
گرت. قۆناغی چه‌ند هه‌زار ساڵه‌ی داهاتن و دۆڵه‌مه‌ند بوونی دینه‌کان دهستیپێکرد. جه‌وهه‌ری دینه‌کان له گشتێکدا کۆده‌بێته‌وه ئه‌ویش وه‌ڵامدانه‌وه‌ی پرسیاره‌کانی بوون و چاره‌نووسی به‌شه‌ره له‌گه‌ڵ زیادکردنی فه‌رمان و رێنوێنییه سه‌باره‌ت به رێکخستنی ژیانی کۆمه‌ڵایه‌تی و سنوردانان بۆ باوه‌ڕ و ره‌فتاری زیانمه‌ندی ئه‌وتۆ که ده‌بوونه هه‌ڕه‌شه به‌سه‌ر به‌رده‌وامی کۆمه‌ڵه سه‌ره‌تاکان.
باوه‌ڕی دینی دڵنیاییه‌کی زیاتری سه‌باره‌ت به ئاسایشی بنیاده‌م هێنایه‌کایه‌وه. ئه‌م جه‌وهه‌ره له دینه زه‌مینی و ئاسمانییه‌کاندا هاوبه‌شه. باوه‌ڕی دینی، جێگیرترین باوه‌ڕی کاروانی پێگه‌یشتنی بنیاده‌م و کۆمه‌ڵگاکه‌یه‌تی که تا ئه‌م رۆژگاره‌ش له هوشیاری مرۆڤدا ره‌گه‌زێکی کاریگه‌ر و چیڕ و گیانسه‌خته. ئه‌وه‌ش بۆ ئه‌و شوێنه زه‌مانییه ده‌گه‌ڕێته‌وه که له پڕۆسه‌ی دروستبوونی زانیاری و هوشیاری مرۆڤایه‌تیدا به‌ریکه‌وت، واته نێوان قۆناغی نه‌زانیی موتڵه‌قی سیحر - ئه‌فسانه و قۆناغی
زانستی که دوای قۆناغی دینی هات. هه‌ڵبه‌ت بیری فه‌لسه‌فانی له ناوه‌نده فکرییه‌کانی هه‌ندێک ناوچه‌ی دیاریکراوی جیهان لای فه‌یله‌سوفان و قوتابیه‌کانیان له هه‌زاره‌ی یه‌که‌می پێش زاینه‌وه تا کۆتایی سه‌ده‌ی نۆزده‌یه‌م رۆلی کاریگه‌ریان ده‌دیت له‌سه‌ر کارتێکردنی ئاین و ئاینزاکان به‌ڵام هه‌رگیز نه‌بووه باوه‌ڕی گشتی خه‌ڵک و ناوه‌نده نوخبه‌ییه‌کانی نه‌به‌زاند.
0 كۆمێنته‌كان :
إرسال تعليق